In de media en de vakbladen, op internet en ook in bijeenkomsten die wij zelf organiseren over ‘gezondheid en goede zorg’ komt steeds hetzelfde beeld naar voren: er is enorm veel bereikt, maar het begint nu toch echt wel vast te lopen. Het moet anders. Radicaal anders zeggen sommigen. Vervolgens wordt er een convenant ondertekend, een campagne gestart en een programma gelanceerd. Met veel enthousiasme en oprechte intenties van alle betrokkenen. Een jaar later is er van zo’n initiatief vaak al niet veel meer over. Het vliegwiel waarop met zoveel kracht was ingezet is toch niet gaan draaien. Op naar een nieuwe bijeenkomst, een nieuwe trekker en een volgende poging? Of is het tijd om te onderzoeken wat er voor nodig is om dit vliegwiel wél in beweging te krijgen?
Veranderverlangen verbeelden
De thema’s die benoemd worden voor de gewenste beweging zijn herkenbaar en inspirerend. De zorg moet menswaardiger, met meer oog voor de menselijke maat. Met oog voor het hele leven, niet alleen voor de ziekte of de beperking. Meer ruimte voor het vakmanschap van professionals en voor de ervaringskennis van degenen om wie het gaat en de mensen om hen heen. Wederkerig. Meer gericht op groei, meedoen en perspectief dan op beperking, verbijzonderen en afhaken. Het leven kunnen blijven leven, ook al is dat met soms zware fysieke, emotionele of sociale uitdagingen.
Wij zijn in al die tijd nog nooit iemand tegen gekomen die iets anders zou willen. Tegelijkertijd blijven al deze goedwillende en bevlogen mensen met elkaar een werkelijkheid creëren waarin de zorg steeds schraler en belastender wordt en steeds vaker tekort schiet op de waarden die er voor ons allemaal kennelijk écht toe doen. Het verlangen om dit te doorbreken is voelbaar!
Waarderend waarnemen van bestaande patronen
We weten waar we met elkaar naar toe willen, maar het lukt nog onvoldoende om daar te komen. Om te ervaren wat maakt dat de beweging nog onvoldoende kan ontstaan, is het cruciaal om in de dagelijkse praktijk de wisselwerking waarin goede zorg kan ontstaan te zien, voelen en ervaren. De wisselwerking tussen de zorgvrager en de mensen om hem heen. Wat gebeurt daar? Welke aannames, verwachtingen en overtuigingen spelen daar? En wat verwachten zij van anderen? Van hulpverleners en/of behandelaars? Welk appél doen zij op hen (bewust en onbewust)? Hoe gaan die vervolgens met dat appél om? Welk appél doen beiden op de samenleving als geheel? Hoe gaan we daar als samenleving mee om? Welke rol speelt het beoogde verbeterprogramma hierin?
In complexe en vastgelopen zorgsituaties is de eerste stap om mee te lopen en om samen met alle betrokkenen veldwaarnemingen te doen (veldsafari). Zonder oordeel en zonder op zoek te zijn naar compromissen of oplossingen. Kijken en luisteren, op zoek naar het patroon dat de betrokkenen -meestal onbedoeld- met elkaar in stand houden. Op een waarderende manier en met een ‘open mind’ zichtbaar maken hoe iedereen vanuit zijn of haar eigen werkelijkheid naar de situatie kijkt. Waarbij in elk van deze manieren van kijken kracht en de wijsheid schuilen. We maken ook zichtbaar welke structuren en afspraken zijn ingezet om onderlinge verschillen en spanningen te beheersen en te overbruggen. Welke ‘systeemwereld’ hebben we met elkaar gecreëerd om onze eigen werkelijkheden te beschermen?
Met compassie inleven in verscheidenheid
Wanneer we de inzichten en ervaringen vanuit de veldsafari delen met de opdrachtgever en alle andere betrokkenen, wordt voelbaar hoe we met elkaar ‘in wisselwerking een uitkomst creëren die haaks staat op wat wij met elkaar en individueel beogen’ (Otto Scharmer, Theory U). Gebruik makend van de inzichten die Wim van Dinten en Imelda Schouten ook in hun recente boek (Realiteit en Werkelijkheid) weer aanreiken, ontstaat het besef dat we steeds meer vastlopen in twee van de vier ‘oriëntaties’ die zij beschrijven:
- We gaan er van uit dat wij zelf kunnen bepalen wat er te doen staat (zelfbepalend)
Voor de zorgvrager zelf is de oplossing helder, en voor mensen in zijn omgeving ook. Voor de behandelaar en de begeleiders is het ook helder. Voor de verwijzers en de verzekeraars is het helder en voor de toezichthouders ook. Maar zo helder en vanzelfsprekend als het beeld voor iedere betrokkene is, zo verwarrend en frustrerend is de verscheidenheid tussen hen. Als de ander nu ook gewoon zou zien dat . . .
- We gaan ervan uit dat oorzaak en gevolg eenduidig bekend zijn (rationeel)
Dat klinkt zo logisch, en blijkt in de praktijk minder vanzelfsprekend te zijn dan we in eerste instantie denken. Als voorbeeld de volgende ‘zekerheden’ in één en dezelfde situatie: (1) met meer discipline zal het beter gaan of (2) door meer ruimte en eigen verantwoordelijkheid zal het beter gaan. Kortom, het is minder eenduidig en vanzelfsprekend dan gedacht . . .
Het is tegelijkertijd bevrijdend en confronterend om met elkaar te zien en te ervaren hoe wij op deze manier met elkaar onze werkelijkheid creëren. Ieder voor zich heeft een helder beeld wat er moet gebeuren. Maar er ontstaat spanning waar deze beelden elkaar raken en soms in de weg zitten. Dat is geen weerstand of problematisch gedrag: we gaan alleen maar uit van verschillende werkelijkheden.
Dit nodigt uit tot goede gesprekken met elkaar, vanuit een ‘open heart’. Niet om ‘op één lijn te komen’, maar om de verschillen te benutten en productief te maken. De inzichten die Shirine Moerkijken aandraagt in ‘conflict eren’ bieden concrete handvatten voor dit goede gesprek, evenals ‘Deep Democracy’ van Jitske Kramer.
Moedig beseffen wat er is los te laten en toe te laten
Door met elkaar het goede gesprek te voeren, ontstaat het besef dat uitgaan van de eigen werkelijkheid (zelfbepalende oriëntatie) en het zoeken naar een eenduidige relatie tussen oorzaak en gevolg (rationele oriëntatie) niet voldoende zijn om het vliegwiel op gang te brengen. Daartoe is meer ruimte nodig voor de oriëntaties die onbedoeld uit beeld zijn geraakt:
- We zijn onlosmakelijk deel van een groter geheel (groepssociaal)
In de veldsafari en bij het ontdekken van de eenheid die juist in de verscheidenheid tot uitdrukking komt, ontstaat een eerste beeld van een groter geheel waarvan alle betrokken deel uitmaken. Niet als een win-win, maar in lotsverbondenheid. Een leefbare buurt, prettig en menswaardig samen-leven en het ervaren van vitaliteit en gezondheid zijn alleen met elkaar te bereiken. Door gebruik te maken van (bijvoorbeeld) Deep Democracy kan vanuit deze verscheidenheid het vliegwiel worden versterkt.
- De beoogde beweging kan alleen in wisselwerking ontstaan (evolutionair)
Dat het vliegwiel nog onvoldoende in beweging is gekomen hangt samen met het inzicht dat wij ons onvoldoende bewust zijn geweest van het evolutionaire proces dat daarvoor nodig is. Een proces dat vraagt om eerste zoekende stappen en prille goede ervaringen daarmee. Om het vervolgens uit te bouwen en er mee te gaan ‘spelen’ zodat het aan kracht kan winnen. Wat willen we vanuit onze ‘zelfbepaalde’ en ‘rationele’ manier van kijken loslaten om ruimte te geven waarbinnen de beoogde beweging kan ontstaan?
Dit is de stap vanuit een ‘open will’. Durven doen wat er te doen staat. Behouden wat werkt, loslaten wat niet langer helpend is en toelatend van inzichten die ons verder zullen brengen, maar nog wel nieuw en spannend zijn. Het proces van ‘Design Thinking’ helpt om deze stap concreet te maken.
Vliegwiel versterken door te doen en te leren
Door op deze manier naar complexe en vastgelopen situaties in de zorg te kijken wordt gaandeweg duidelijk wat er nodig is om het vliegwiel daadwerkelijk in beweging te krijgen. Doordat deze weg ten dele nieuw en onbekend is, is het des te belangrijker om te zorgen voor voldoende houvast. Als Triple Zeven kunnen wij deze houvast bieden door:
- Als ‘meewerkend raadgever’ mee te doen om het vliegwiel op gang te brengen
- Vanuit onze deskundigheid en jarenlange praktijkervaring in deze manier van werken
- Met een goed onderbouwde en in de praktijk ontwikkelde aanpak
- En een krachtig instrument om met elkaar grip op de ontwikkeling te houden: het Simons Model
Dit is een Triple Zeven® mini-blog. Voor meer blogs en informatie over de kunst en kunde van ontknopen, ga naar onze website: www.triplezeven.nl