“Werken aan gezondheid gaat beter in een systeem van zorg en welzijn dat zelf ook gezond is. Een systeem van en voor alle inwoners”. Dat is de visie van de gemeente Saniveld. Maar net als in andere gemeenten zijn er juist grote zorgen over de gezondheid van het huidige zorgsysteem. De kosten van zorg en welzijn blijven maar stijgen, zowel voor de gemeente als voor de verzekeraars en zorgkantoren in de regio. Personeel is steeds lastiger te vinden, en degenen die er nog wel zijn geven aan te bezwijken onder werkdruk en regeldruk. Inwoners hebben het gevoel door de bomen het bos niet meer te zien en er steeds vaker alleen voor te staan. Tegelijkertijd ervaren kleinschalige initiatieven vanuit de gemeente en de zorgorganisaties eerder tegenwerking dan aanmoediging. Kortom, de gemeente Saniveld heeft besloten dat ‘meer van hetzelfde’ hen niet verder zal brengen.
In lijn met de visie op Positieve Gezondheid van Machteld Huber is de gemeente ervan overtuigd dat een focus op veerkracht kan leiden tot een vitaler en veerkrachtiger systeem van zorg en welzijn. Een systeem dat ondanks de krapte aan geld en (zorg)medewerkers steeds sterker en effectiever zal worden:
In een eerdere blog hebben wij al beschreven wat er voor nodig is om vanuit welzijn en zorg een vliegwiel van veerkracht-ervaringen op gang te brengen. Een vliegwiel dat wordt aangedreven door het ‘aansluiten op behoeften’ en het ‘openstellen voor waarden’: www.triplezeven.nl/post/vliegwiel-van-veerkracht-ervaringen. In ons werk binnen RIBW K/AM hebben wij hier onder de noemer ‘Vitaal Verder’ al veel ervaring mee opgedaan. Daarnaast lezen wij in ‘Goede GGZ’ (Delespaul e.a.) hoe vanuit de GGZ op dit vliegwiel kan worden aangesloten. Hun inspirerende voorbeeld kan ook naar andere (behandel)sectoren worden vertaald. Het hier geschetste veerkrachtige netwerk is ook een praktische invulling van het manifest ‘Community Next’ van Valente, de Branchevereniging voor Participatie, Herstel en Veilige opvang.
Tezamen inspireren deze bronnen de gemeente Saniveld in hun zoektocht naar een veerkrachtig systeem van zorg en welzijn. De gemeente heeft 18.000 inwoners en 10 huisartsen. Bijna precies de schaal die door Delespaul e.a. als ideaal wordt aangeduid. De totale kosten van zorg en welzijn (sociale basis, welzijn, begeleiding, beschermd wonen en GGZ) bedragen 8 – 10 mln euro. Het WMO-gefinancierde deel hiervan is onlangs opnieuw aanbesteed. Dit biedt een unieke kans om het vliegwiel van veerkrachtige zorg op gang te gaan brengen.
De verleiding is groot om dit op de gebruikelijke manier aan te pakken. Om dit vliegwiel van 8 - 10 mln te gaan ‘organiseren’ door alle betrokken partijen onder te brengen in een complexe samenwerkingsstructuur. Compleet met blauwdrukken en trajecten om deze te ‘implementeren’. Alle partijen voelen echter wel aan dat dit niet gaat werken, en dat de kosten van ‘aansturing en overhead’ dan ver zullen uitkomen boven de 15% die zij vanuit het vergezicht van Delespaul e.a. voor ogen hebben.
In plaats daarvan kiezen zij ervoor om met elkaar organisch aan de slag te gaan vanuit drie leidende principes:
1- Richt alles en iedereen op de essentie: creëren van veerkracht-ervaringen
2- Ontwikkel het netwerk vanuit dragende rollen
3- Stimuleer een houding van ‘open leiderschap’ in elk van de rollen
Hoewel het proces deels organisch zal verlopen is het cruciaal dat het wel bestuurbaar is en blijft. De gewenste heldere aansturing maakt gebruik van het besturingsmodel van de Harvard hoogleraar Simons. Zie voor een korte beschrijving één van onze eerdere blogs: https://www.triplezeven.nl/post/zorg-sturen-vanuit-bedoeling
1- Richt alles en iedereen op de essentie: creëren van veerkracht-ervaringen
De keuze voor veerkrachtige zorg is niet zomaar gemaakt. Zij vloeit voor uit de essentie van welzijn en zorg voor de gemeente Saniveld. Vanuit deze essentie kiezen zij voor een aanpak gericht op de bedoeling (creëren van veerkracht-ervaringen) omdat het streven naar een doel (problemen oplossen of verminderen) begon vast te lopen. Deze bedoeling is helder en inspirerend, maar zal nooit zo duidelijk en vastomlijnd worden als we bij een doel gewend zijn.
De bedoeling wordt werkende weg steeds meer geladen met inhoud en betekenis door en voor iedereen die ermee aan de slag is. Dat vraagt wel dat deze bedoeling steeds opnieuw centraal wordt gesteld. Niet als norm of blauwdruk, maar als referentiekader om gaandeweg een gedeeld beeld van de bedoeling op te bouwen. In het geval van veerkrachtige zorg wordt de essentie (creëren van veerkracht-ervaringen) weergegeven in het veerkracht-vliegwiel.
2- Ontwikkel het netwerk vanuit dragende rollen
De essentie van veerkrachtige zorg is niet alleen te beschrijven met een blauwdruk of in organisatorische structuren. Het is een beeld, een verhaal dat door de betrokkenen met elkaar wordt gedragen en geladen. Daarbij is het belangrijk om te weten dat hiervoor zes rollen nodig zijn die met elkaar de essentie voeden en omzetten naar concrete acties in de dagelijkse praktijk. Pas op: we hebben het hier nadrukkelijk over rollen, niet over functies. Iemand vervult een dragende rol los van zijn of haar functie. Wel is het belangrijk om er voor te zorgen dat rollen en functies voldoende helder en congruent zijn. De rollen die wij onderscheiden zijn gebaseerd op het werk van Cowan & Beck rond ‘levende systemen’ (Spiral Dynamics) en de inzichten van Van Voorn (Heel de organisatie).
In volgende blogs zullen wij wat dieper ingaan op de inhoud en samenhang van deze rollen. Voor de gemeente Saniveld worden de rollen van (uit)dragend leider en (in)richtend manager vervuld vanuit de partijen die in de aanbesteding zijn geselecteerd. Zij hebben ons als Triple Zeven gevraagd om de rol van meewerkend raadgever in te vullen.
Vanuit deze rollen zijn de leider en de manager in gesprek gegaan met bijna alle betrokken partijen en aanbieders in Saniveld. Om in kaart te brengen welke veerkrachtcombi’s er al zijn. Rond de wijkteams en ook rond de begeleidingsteams in het Beschermd Wonen en rond het F-ACT-team dat in de gemeente actief is. Ook huisartsen vormen met sommige van hun patiënten veerkrachtcombi’s. In sommige gevallen zou daarbij versterking vanuit andere veerkrachtcombi’s welkom zijn. Het zou hen kunnen ontlasten om zich meer op hun rol als huisarts te kunnen richten. Ervaringsdeskundigen spelen ook nu al een belangrijke rol binnen de veerkrachtcombi’s. Dit zal de komende tijd verder worden uitgebouwd. In de gesprekken ontstaat ook een goed beeld van de partijen die als ondersteunende netwerkpartner betrokken kunnen en willen zijn. De gesprekken met inwoners en buurt-initiatieven geven zicht op wat zij nodig hebben om als betrokken buurten hun rol in te vullen.
Vanuit deze inventariserende gesprekken worden de veerkrachtcombi’s samengebracht om te onderzoeken hoe zij elkaar kunnen versterken. Daarin zijn in eerste instantie drie clusters ontstaan, ieder met een meewerkend coördinator. Ook zijn er direct al ideeën om sommige veerkracht combi’s te versterken in de vorm van Resourcegroepen. Vanuit deze clusters en resourcegroepen wordt ook al contact gelegd met netwerkpartners die hebben laten weten een rol te willen spelen in het netwerk. Daarnaast zijn er ideeën om moderne media en technieken in te zetten om de veerkrachtcombi’s te versterken. Bijvoorbeeld met communities en EPO’s gericht op veerkracht. En met apps die mensen ondersteunen om zelf of samen regie op hun veerkracht te houden (zoals PsyMate).
De netwerkmanager heeft inmiddels samen met de gemeente, de zorgkantoren en de zorgverzekeraars een eenvoudig model ontwikkeld voor de geldstromen naar en binnen het netwerk. Een gespecialiseerde netwerkpartner voert namens alle betrokken partijen het beheer over deze geldstromen. Dat doen zij ondersteunend aan de essentie: het ontwikkelen van een veerkrachtig zorgsysteem. Gestuurd vanuit het inmiddels stevig ingezette Simons-model.
3- Stimuleer een houding van ‘open leiderschap’ in elk van de rollen
De essentie van een veerkrachtig zorgsysteem is dat het in staat is om ook in uitdagende omstandigheden aan te blijven sluiten op de menselijke basisbehoeften. Dat vraagt om een houding van open leiderschap: het vermogen om het eigen vertrouwde actie-reactie repertoire te verbreden en te verdiepen. Met name onder druk. Juist spanningen en conflicten bieden het netwerk kansen om de eigen veerkracht te versterken. Van alle deelnemers aan het netwerk wordt commitment gevraagd om er aan deel te nemen vanuit deze houding van open leiderschap.
Met het Simons-model onderzoeken de deelnemers regelmatig of de beweging naar een veerkrachtig zorgsysteem ook daadwerkelijk op gang begint te komen. Samen met de gemeente en andere opdrachtgevers hebben ze daartoe met elkaar indicatoren afgesproken. Niet als ‘lat’, maar als ijkpunt voor de beoogde ontwikkeling. Waar nodig worden nieuwe initiatieven genomen (en opgevolgd) om het vliegwiel te versterken. De leider en de manager sturen op de kwaliteit van dit proces, niet op de inhoud van de acties. De deelnemers hebben vanuit hun open leiderschap verantwoordelijkheid om hierin het juiste te doen in het licht van de gezamenlijk gedragen essentie.
Dit is een Triple Zeven® mini-blog. Voor meer blogs en informatie over de kunst en kunde van ontknopen, ga naar onze website: www.triplezeven.nl